Öncelikle bu yazıyı okuyan, aynı yollardan yürüdüğümüz, kurum deneyimi yaşamış bütün bireyleri sevgiyle selamlıyorum. Anlatacaklarım 1994-2002 yılları arasında, Ankara ili Keçiören ilçesinde konumlanan Atatürk Çocuk Yuvasında yaşanmış anılara dairdir. Kurumda kaldığımız yıllarda, aile üyelerimizden uzak olmamızı gerektiren yaşam koşullarının ıstırabını bir nebze hafifleten telefonlar, onlardan gelen aramalarla, seslerini duymamızla, bizlere teselli oluyordu. Bizim kaldığımız kurumun telefon numarası 0 312 355 11 10’du. Dün Sosyal medya hesabımdan bu numarayı paylaştım. Devre arkadaşlarımdan irtibatta olduklarımın hepsi ve hocalarım numarayı unutmamışlar. Bizleri bu numaradan bir yakınımız aradığında önce santral düşerdi. Arayan kişi, hangi bloktan kiminle görüşmek istediğini belirtip o bloğa bağlanmak isterdi. İyi hoş arayan kişi, aradığı çocuğun hangi blokta, hangi katta kaldığını bilmese de o yıllarda kurumumuzda çalışan emektar santral memuremiz Zerrin abla hepimizin katını, bloğunu, dahili numaralarımızı ezbere bilirdi. Kendisi kalp gözü ile gören, fil gibi güçlü bir hafızaya sahip, zeki, esprili ve hoşgörülü bir ablamızdı.

O yıllar cep telefonlarının daha yeni yeni çıktığı, cep telefonu sahiplerini Vehbi Koç gibi zengin algıladığımız yıllardı. Hiç unutmuyorum C Blokta kalıyorduk. Yaz tatili döneminde başarılı kız öğrencilerden bir grubu İzmir-Çeşme Altın Yunus Oteline tatile götürmüşlerdi. (Bizleri misafir olarak ağırlayarak o yıllarda hayata başka bir perspektiften bakmamızı sağlayan otel yönetimine teşekkürler.) Grup Sorumlumuz Çocuk Gelişim Uzmanı Birgül ablamız ve Öğretmenimiz Neslihan ablaydı. Her ikisiyle de gönül bağımız ve irtibatımız hala devam ediyor. Neslihan ablanın o yıllarda cep telefonu vardı. Yıl 1999-2000. Nasıl havalı bir durum anlatamam. Beş yıldızlı bir otelde tatildeydik. Ben Öğretmenimin cep telefonunu elime alıp, ele güne karşı sanki benimmiş gibi dolaşıyordum. Artık ne kadar mutlu hissettiysem bu hadise, unutulmaz anlarım arasında yer etmiş.

C blok 12-18 yaş grubu kız çocukları olarak kaldığımız bir birimdi. Telefonumuz geldiği zaman, telefona cevap veren arkadaşımız, adımızı bağırarak, telefon diye anons ederdi, misal; 

–  “Filiz yada Fülüzzzz : ) telefon…”

 Denmesiyle koşarak orta katta ki hole gider, heyecanla telefona sarılırdık. Beni genelde ablam arardı. Diğer akrabalarımın araması nadir görülürdü. Aynı telefonun bir de öğretmenler odasında duran paralel telefonu mevcuttu. Bazı görüşmeler çocukların iyiliği açısından paralel telefondan görevliler tarafından dinlenirdi. Devletin verdiği harçlığımızı takip edip, elimizden almak isteyen akrabalarımız olmadı değil.Bu ve buna benzer nedenlerle bazı görüşmeler dinlenirdi. Kızların erkek arkadaşlarından gelen aramalar da öyle…  

Sonra ki yıllarda “takoz” diye adlandırılan cep telefonları yaygınlaşmaya başladı. Yurtta kullanılması yasaktı. O yıllarda belki de uymadığım tek kural gizli bir cep telefonumun olmasıdır. Lisede bir sınıf arkadaşım cep telefonunu satıp daha iyisini, yenisini alacaktı. Satmak istediği 2. el telefona ben talip oldum. Bedeli 30 lira. Panasonic marka. Bir de 0 535 ile başlayan kontörlü bir hat ayarlayınca ver elini özgürlük. Artık ablamla ve okuldan diğer arkadaşlarımla daha rahat haberleşiyorduk. Ta ki telefonum fark edilip, yakalana kadar…

Yurt sorumlumuz, sosyal hizmet uzmanı Zafer abiye kuşlar haber uçurmuş. Öğrenmiş telefonum olduğunu. Hemen beni yanına çağırdı. El koydu telefonuma, kurallara uymadığım için biraz kızmıştı. Yurtta bir arkadaşımın daha telefonu varmış. Sonraları öğrendik. Adı Fatma. Öyle pek fazla okuma alışkanlığı olan birisi değildi. Bir dönem elinde sürekli kalın bir kitap ile gezince dikkatimi çekmişti. Televizyon odasına girerken bile elinde kitapla gelirdi. Bir gün yurt kütüphanesinde Fatma’nın elinde gezdirdiği o kalın kitaba denk geldim. Kitabın ortası telefon şeklinde oyulmuş. Bizim kız kitabı, telefon taşıma ya da saklama aracı olarak kullanmış. Görüldüğü üzere kitapların faydası saymakla bitmez…

İzini olursa SHU Ayşe ablanın da o yıllara ait bir anısına değinmek istiyorum. Ayşe abla 0-6 yaş grubu çocukların kaldığı D Blok da görev yapıyordu. O birimde kalan birçok çocuğun hayatında, anne- baba figürü hiç yer almıyordu. Gruptaki çocuklardan birisi telefonla babasıyla konuşmuş ve diğer arkadaşlarına da çocukça bir edayla, özendirerek anlatmış beni babam aradı diye. Duruma içerleyen diğer bir çocuk beni neden babam hiç aramıyor diye sitem etmişti. Bu durum için çözüm yolu arayışına giren Ayşe abla, kurum çalışanlarımızdan en babacanı Rahmetli Kemal abiye durumu anlatmıştı. Kemal abiye “Sen telefonla bu çocuğun babası gibi konuşur musun?” diye sormuş. Kabul etmiş kemal abi de. O çocukla tıpkı babası gibi konuşup gönlünü almış. Ruhu şad olsun. Kendisi aynı zamanda içimizden bir çocuğu, evlat edinip, evinde “aile ortamında” büyümesine de vesile olmuş değerli biriydi. 

Çocuğun yeri sevgi ve saygı çerçevesi içerisinde kurulmuş aile ortamı olmalıdır. Bu nedenle “koruyucu aile sistemi” üzerinde durulması, geliştirilmesi çokça çalışılması gereken bir alan.Lise yıllarımda amatör olarak T.C. Kültür Bakanlığı Devlet Halk Dansları Gençlik Topluluğu’nda, dansçı olarak yer almıştım. Sanat Yönetmenimiz, Hocam Sadettin Bey bir gün kuruma beni ziyarete gelme nezaketini gösterdi. Kendisine kurumu gezdirirken, 4-6 yaş grubu çocukların olduğu, çocuk oyun odasına girdik. Yaklaşık 25-30 çocuk aynı anda kalkıp “BABA” diyerek, hocam Sadettin Beyin bacaklarına sarılmışlardı. Bu sahneyi ve bize hissettirdiklerini betimlemek gerçekten oldukça zor. Bir çocuğun aileye olan özlemini dindirmek için “Koruyucu Aile Sistemi” önemli bir rol oynuyor. Birde sevdiklerimizden haber almamızı sağlayan telefonlar… 

Sevgiyle kalın

Bu yazı Aslı Ece Aygün’ün Atatürk Çocuk Yuvasındaki  anılarına dayanmaktadır. 

Pozitif sosyal dönüşüm için bağışlarınızla destek olun. Bağış yapmak için tıklayınız.

Anahtar kelimeler: çocuk, aile, evlat edinme, çocuk yuvası, koruyucu aile sistemi.

Türkiye’de bakım ve korunması devletin denetiminde olan çocuklar için;  koruyucu aile, yetiştirme yurdu, sevgi evleri gibi farklılaşmış modeller mevcuttur. Bu bağlamda çocuk aile yanında ya da yurt ve yuva ortamında hayatına devam ediyor.  2017 yılı itibariyle yetiştirme yurdu modeline son verilerek, çocuk evleri, çocuk evleri sitesi ve yuva modeline geçilmiştir (Yader, 2020). Günümüzde Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı bünyesine bağlı görevlerine devam ediyor. Güncel modeller, bakanlığın başkanlıkları tarafından yürütülmekte.

Yetiştirme yurdu modelinde destek ve yardım alan çocukların, koruyucu aile ile yaşamına devam eden çocuklara kıyasla  umutsuzluk düzeylerinin yüksek olduğu görülmüştür.

Bunun sebepleri; paylaşım ve psikolojik destekte yetersiz şartlarda hayatlarını idame ettirmeleri, bireysel temas edebilecekleri bakım veren kişilerin eksikliği, geleceğe ilişkin beklentilerinin düşüklüğü sebebiyle üniversite eğitiminde isteksizliğin oluşması görülüyor (Tümkaya, 2005).

Yetiştirme yurtları günümüzde aktif olmasa da, içeriği ve işleyişi  birbirine oldukça benzer olan; aile tarafından değil, kurum tarafından bakımları verilen çocuk evleri modeli aktif çalışmaktadır. Çocuk evlerinde 0-18 yaş grubu çocuklar ile korunma kararının devamını gerektiren şartları taşıyan gençlere hizmet verilmekte.  Koruyucu aile ve evlat edinme bakım modelleri de ülkemizde uygulanıyor.

Toplumun önyargıları ve yanlış bilinen kalıplaşmış fikirlerle mücadele etmeye ek olarak, yurt  ve yuva modellerinde hayata hazırlıkta karşılaşılan güçlükler çocukları geleceğe hazırlanmaları konusunda olumsuz etkiliyor. Bakım personelinin olumsuz ya da yanlış davranışları,  bakım alan her çocuğun gelecek motivasyonuna bir darbe daha vurmakta.  Söz konusu modelde, aile içinde bireysel özen gösterilerek bakılan çocukların gelişimi kadar olumlu bir gelişim görmeyi beklemek mümkün değil. 

Kurum içerisindeki bakım veren personelin alan bilgisinin geliştirilmesi, bakım veren personel sayısının arttırılması ya da personellerin iyileştirilmesi yurt modeli iyileştirmesi için çözüm önerisi olarak sunulabilir. 

İnsana hep bir keder hissettirir “yetimhane” sözcüğü. Bu his filmlere dahi yansımış. Örnek olarak yönetmenliğini  Juan Antonio Bayona‘nın yaptığı “El Orfanato” ve  Shahrbanoo Sadat’ın “Parwareshghah” filmleri yetimhaneleri konu alır ve keder, karamsarlık ve gerilim duygularını işler.

 Dünya’da yetimhanelerin değişim ve gelişim sürecine bakacak olursak; önceki dönemlerde korunmaya ihtiyacı olan çocukların bakımı gönüllülük esaslı ve saygın kişiler tarafından düzenlenen hizmetlerken, daha sonra ihtiyaçlara yönelik artış ve iyileştirme çabaları sonucunda kurumsal  hizmetler haline geldi. Ancak toplu bakımın sağlandığı bir yuvada ya da yurtta çocuğun özel alanından söz etmek neredeyse imkânsız. Bu nedenle 1990’lı yıllardan itibaren büyük kapasiteli kurumlardan küçük kapasiteli kurumlara geçiş görülüyor ve bu sayede çocukların kendi özel alanlarını oluşturabilmeleri için  imkanları oluşturuyor. Ayrıca küçük kapasiteli kurumlarla olumsuz davranışa sahip çocukların diğer çocuklar üzerindeki etkileri azaltılmaya çalışılıyor. Yetimhanelerin değişim ve gelişim sürecine tekrar baktığımızda küçük kapasiteli kurumların yanında gelişmiş dünya ülkelerinde  yeni bir model ise kurum bakımı hizmetinden ev tipi bakıma doğru bir geçiş olduğu görülüyor. Koruyucu aile yanında bakımın gelişmesi ile  kurumlar giderek küçülmeye ve kapanmaya başladı. (SÖĞÜTLÜ ,2015) 

KAYNAKÇA

TÜMKAYA S (2005). Ailesi Yanında ve Yetiştirme Yurdunda Kalan Ergenlerin Umutsuzluk Düzeylerinin Karşılaştırılması. Çukurova Üniversitesi. Adana. 3(4):445. 

SÖĞÜTLÜ A (2015). Çocuk Refahı Alanında Çalışan Personelin Sevgi Evleri Modeline Yönelik Değerlendirilmesi. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Hizmet Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi. Ankara.

YADER (2021). Devlet Korumasında Yetişenlerin Genel Durumları Basın Bülteni. 06-130-032/95. Erişim Adresi: [ https://www.yader.org.tr/5591-2/ ] Erişim Tarihi: 08.04.2022

Bu yazı Bilge Çevik ve Umut Taşkın tarafından Hayat Sende Derneği adına hazırlanmış, kontrolü İlayda Şen tarafından yapılmıştır.

Pozitif sosyal dönüşüm için bağışlarınızla destek olun. 

Neden Aile Temelli Bakıma Yatırım Yapmalıyız?

Birleşmiş Milletler, dünya çapında 8 milyona yakın çocuğun kurum bakımında kaldığını tahmin ediyor. Ancak, bilgideki çelişkili rakamlar nedeniyle gerçek sayı çok daha yüksek olabilir. Çatışmaların, iklim değişikliği, HIV ve AIDS gibi hastalıkların en yoksul ve  savunmasız aileler üzerindeki etkisinin artmasıyla birlikte bu sayının da artması muhtemeldir.

Birçok kurumda bakım standardı zayıf. Birçok çocuk, istismara ve ihmale uğruyor. Özellikle üç yaşın altındaki çocuklar, aile ortamında yeterli bakıma ulaşamadıkları için kalıcı gelişimsel hasar riski altında. Tüm çocuklar için kurumlarda uzun süreli kalmalarının kalıcı ve negatif etkileri olabilir. Kurum bakımının çocuklara verebileceği zararlar 20. yüzyılın başlarından itibaren belgelenmiştir.

Yetiştirme yurdu veya çocuk yuvası olarak bilinen yerlerdeki çocukların çoğu “kimsesiz” değil. Yetiştirme yurdundaki her beş çocuktan en az dördünde bir veya tüm ebeveynler hayattadır.

Çocukların evde yaşayamamalarının ana sebeplerinden ikisi yoksulluk ve toplumsal dışlanma. Aileler genellikle çocukların kurum bakımı altına almanın onların eğitim, yeterli yiyecek ve diğer temel ihtiyaçları almalarını sağlamanın tek yolu olduğunu düşünüyorlar. Ayrımcılık ve kültürel tabular, bazı ülkelerde orantısız sayıda kız çocuğunun, engelli çocukların ve azınlık etnik gruplardan gelen çocukların bakım kurumlarına bırakıldığı veya terk edildiği anlamına da gelmektedir. Maddi ve manevi destek sağlanarak, bu çocukların çoğuna ebeveynleri ve akrabaları bakabilir.

Aileleri, çocuklarından vazgeçmeye iten yoksulluk ve sosyal dışlanmayla mücadele etmek ve ebeveynlerin çocuklarına bakma kapasitesini geliştirmeye yardımcı olmak için daha fazla finansal destek gerekir.  Ek olarak, alternatif ailelere ihtiyaç duyan çocuklar için (koruyucu aile ve evlat edinme gibi) kaliteli aile temelli bakım seçeneklerinin geliştirilmesine öncelik verilmelidir.

Araştırmalar, siyasi iradenin olduğu yerde çocuklara iyi bakılabileceğini ve korunabileceğini göstermektedir. Örneğin Endonezya, kurumlardaki bakımın kalitesini geliştirmek, politikaları ve kaynakları ailelerdeki çocukları desteklemeye teşvik için yaygın bir reform sürecine girmiştir. Sierra Leone, birçok çocuğu aileleriyle yeniden birleştirdi ve  bakım kurumlarının kullanımı ile ilgileniyor. Hırvatistan, aile ve toplum temelli bakıma daha fazla öncelik verilmesi için önemli yapısal ve yasal değişiklikler gerçekleştirdi. Güney Afrika, aileleri güçlendirmek ve gereksiz ayrılıkları önlemek için sosyal koruma ve diğer mekanizmaları oluşturdu. Ne yazık ki, bu tür örnekler az ve sınırlı.

Dünya çapında hükümetler ve uzmanlarla birkaç yıl süren görüşmeler sonrasında 2009 yılında sonuçlandırılan, Çocuklara Yönelik Alternatif Bakımın Uygun Kullanım ve Koşullarına ilişkin yeni Uluslararası Yönergeler acilen kabul edilmeli ve uygulanmalıdır.

Ulusal ve yerel çocuk bakım koruma sistemlerinin tasarımı ve sunumu, ailelerin kendi çocuklarına bakabilmelerini sağlamak ve gerektiğinde çocukların pozitif bakım alternatiflerine erişimini sağlamak için dönüştürülmelidir.

Her düzeyde olumlu çocuk bakımı ve koruma uygulamalarının sürdürülmesini sağlamak için yeni bir siyasi liderlik dönemini gerektirecektir. Bu amaçla, bunları istiyoruz:

Her hükümet, kılavuzlar doğrultusunda aile destek hizmetleri ve aile temelli alternatif bakım oluşturmaya, yatılı bakımın aşırı kullanımı ve kötüye kullanımıyla mücadele etmeye yönelik uzun vadeli bir taahhütte bulunmalıdır. Bu, bütçe tahsislerine, ulusal stratejilere ve aile ayrılığının önlenmesine öncelik veren ve gerektiğinde çocukların kaliteli aile temelli bakım alternatiflerine erişebilmelerini sağlayan yasal ve politikalara yansıtılmalıdır. Üç yaşın altındaki çocukların kendi aileleriyle birlikte kalabilmelerine veya aile temelli alternatif bakım hizmetlerine erişebilmelerine  öncelik verilmelidir.

Hükümetlerin, her türlü alternatif bakımın kılavuzlarda belirtilen ilke ve standartlara uymasını sağlamak için yapılması gerekenler:

• Belgelendirme, denetim ve izleme yoluyla ulusal asgari kalite standartlarının oluşturulması ve uygulanması.

• Kayıt dışı veya yasa dışı bakım kurumlarına karşı yasal işlem başlatılması.

• Gerektiğinde kurumsal bakım sağlayıcılarını yeniden eğitmek, çocukların bakımını destekleyebilecek ve izleyebilecek etkili bir sosyal hizmet uzmanı kadrosu oluşturulması.

• Hükümet, bakım sağlayıcılar ve bağışçıların bakım ve koruma endişelerini önlemek ve bunlara yanıt vermek, birlikte etkili bir şekilde çalışabilmeleri için her düzeyde koordinasyon mekanizmaları oluşturulması.

Fonların koruyucu aile ve topluluk desteğine ve aile temelli alternatif bakıma yönlendirilmesini sağlamak için bağışçılar:

• Yetiştirme yurdundan ayrılanların kaliteli aile temelli bakım alternatiflerinin geliştirilmesini desteklemeli 

• Sosyal hizmet uzmanlarının eğitimini ve akreditasyonunu teşvik etmeli.

• Sosyal koruma programlarını başlatmalı veya genişletmeli.

• Ailelerin çocuklarına bakmalarını destekleyen toplum temelli hizmetler geliştirmeli.

BM (Birleşmiş Milletler) kurumları, Sivil Toplum Kuruluşları ve inanç temelli kuruluşlar, çocuklar için aile ve toplum temelli bakımın önemi konusunda farkındalık yaratır. Bu farkındalık, aşağıdakilere yönelik bilgilendirme kampanyalarını içermelidir:

• Kamu ve özel bağışçıları eğitmek

• Çocukların ve ailelerin destek hizmetlerine ilişkin haklarının farkında olmalarını sağlamak

• Yetişkinleri evlat edinme programlarına katılmaya teşvik etmek

Birleşmiş Milletler Çocuklara Yönelik Şiddet Özel Temsilcisi ve Birleşmiş Milletler Çocuklar ve Silahlı Çatışma Özel Temsilcisi, kalkınma ve çatışma durumlarında yeterli aile bakımına sahip olmayan çocukların bakım durumuna ilişkin ortak bir rapor hazırlamayı planlamaktadır. 

Yazının orjinal linkine ulaşmak için tıklayınız. 

Bu yazı Zeynep Özçalık tarafından Hayat Sende Derneği adına Türkçeye kazandırılmış, kontrolü İlayda Şen tarafından yapılmıştır.

Bu yazı  “Keeping Children Out of Harmful Institutions”  başlıklı yazıdan özet haline getirilmiştir. Pozitif sosyal dönüşüm için bağışlarınızla destek olun. Bağış yapmak için tıklayınız.

Gerginliğin artmasından önce 100.000’e yakın çocuk Ukrayna genelinde 700’e yakın kuruma hapsedildi. Aile ortamından yoksun bırakılan bu çocuklar kriz sırasında son derece savunmasız durumdalar. Ukrayna’da savaştan kaçan mültecilerin kitlesel akını, Avrupa ülkelerini acil çocuk koruma müdahalelerini oluşturmaya itiyor.

Kurum bakımı ve  ihmale maruz kalan bu çocukların kırılganlıkları, ister Ukrayna’da olsun, isterse komşu ülkelerin sınırlarını aşmış olsun, her geçen gün artıyor. Kurumlar top mermileri ve füzelerle hedef alındı. Çatışma yoğunlaştıkça, personeller kaçıyor ve çocuklar savaşın tehlikeleriyle tek başlarına yüzleşme riskiyle karşı karşıya kalıyorlar. 

Ukrayna kurumlarından birçok çocuk grupları tahliye edildi ve başka ülkelere taşındı, bu da çocukların nerede olduklarını takip etmeyi zorlaştırıyor. Birçoğu kurumların personeli ile seyahat ediyor ve bu nedenle yasal bir vasi eşliğinde kayıt altına alınıyor, böylece bakım ve korunma ihtiyaçları açısından belirsiz bir durum ortaya çıkabiliyor. Yanlışlıkla “yetim” olarak tanıtılsa da, bu çocukların çoğunun Ukrayna’da yer değiştirdiğinden haberi olmayan ebeveynleri var. Yüzlerce kişi gittikleri yerde yeniden kurumsallaşma riskiyle karşı karşıya kalıyor. Ayrıca çocuklar sömürü, insan ticareti ve kaybolma riski altındalar ve şimdiye kadar birçok kayıp çocuk vakası bildirildi.

Aile bakımından yoksun bırakılan Ukraynalı çocuklar hakkında bilgi eksikliği başlı başına çocukların yaşamını tehdit ediyor. Çocukların haklarına sahip çıkılmalı, izleme ve bilgi yönetim sistemleri de dâhil olmak üzere merkezi, sağlam çocuk koruma mekanizmaları oluşturulmalıdır.

Aşağıda imzası bulunan uluslararası sivil toplum kuruluşları, geçmişten ve mevcut insani çabalardan alınan derslerden yararlanıyor ve Ukrayna makamlarına ve Birleşmiş Milletler kuruluşları, AB kurumları, mültecileri destekleyen ülkeler, insani aktörler, acil servis sağlayıcıları ve krize dâhil olan diğer kilit paydaşlar bu grubun içine giriyor. 

• Mevcut yerelleştirilmiş müdahale ve bilgi sistemleri üzerine inşa edilen etkili bir uluslararası ortak müdahale mekanizması için koordinasyon oluşturulmalı: İnsani yardım aktörleri, mültecileri destekleyen ülkeler, AB kurumları, Birleşmiş Milletler organları dâhil olmak üzere uluslararası toplum, aile bakımından yoksun çocuklar için ortak ve uyumlu mekanizmalar oluşturmak için ulusal makamlarla birlikte çalışmalıdır. En önemlisi,  refakatsiz ve ailesinden ayrı düşmüş çocukların yanı sıra kurumlarda/kuruluşlarda yer değiştiren çocukların hesaba katılması için tanımlama, izleme sistemlerini ve karar alma mekanizmalarını güçlendirilmelidir. 

• Aile bakımından yoksun bırakılan çocukların haklarını savunulmalı: Bir çocuk hiçbir zaman savaşa tanıklık etmemeli. Bu travmatik süreçler, çocukları özellikle de Ukrayna’daki kurumlarda büyüyen, çoğu engelli veya özel bakım gerektiren 100.000’e yakın çocuğu olumsuz  etkiliyor. Çocuk koruma ve bakım yetkilileri  çocukların hakları, güvenlikleri ve esenlikleri gibi konulara yoğunlaşmalıdır.
• Hiçbir çocuğun geride kalmadığından emin olunmalı: Çatışma öncesinde ve sırasında alternatif bakımda olan çocuklar dâhil olmak üzere, ailelerinden ayrılmış ve refakatsiz çocukların belirlenmesi ve izlenmesini sağlamak için çocuk korumadan sorumlu ulusal makamlarla ortak olarak, kurumlar arası etkili bir veri yönetim sistemi acilen kurulmalıdır. Yerleştirme kararlarında ve süreç içerisinde çocuk haklarına saygı gösterilmesini sağlamak için ilgili uzmanlığa sahip profesyonellerin ve çocuğun görüşleri dikkate alınmalı.

• Hiçbir çocuğun sistemin çatlaklarına maruz kalmamasını sağlamak, yeterli müdahaleleri planlamak, sürekli bakım ve koruma alabilmeleri amacıyla geride kalan çocukların belirlenmesi çok önemlidir. Çocuklar kaybolduğunda, bu durum Avrupa kayıp çocuklar için 116 000 yardım hattına bildirilmelidir.

• Ukrayna’daki kurumlarda kalan çocuklar korunmalı: Güvenliklerini sağlamak ve haklarını korumak için önemli hususlar şunları içerir: kurumlara temel acil durum mal/hizmetlerinin haritalanması ve sağlanması; çocuklar için kurumların korunan insani alanlar olarak tanınması; çocuklar için güvenlik risklerinin düzenli olarak değerlendirilmesi ve tavsiye edildiğinde güvenli bir yere taşınmaları için kapsamlı planlar;  çocukların ve bakıcılarının güvenli geçişine izin veren askerden arındırılmış bölgelerin oluşturulması. Tüm bu önlemler, yerel, ulusal ve uluslararası yetkililer, insani yardım kuruluşları ve acil servisler arasında koordine edilmelidir.

• Mülteci ailelerin ve refakatsiz ve ailelerinden ayrı düşmüş çocukların ailelerini güçlendirme ve yeniden birleştirmeyi mümkün olan her durumda desteklenmeli: Çocuğun yararına olduğu durumlarda, mülteci ailelerin ve özellikle gergin yeni yerlerinde bir arada kalabilmeleri ve gereksiz aile ayrılıklarını önleyebilmeleri için  aileler desteklenmelidir. Tarama, hizmetlere yönlendirme ve ulusal çocuk koruma vaka yönetim sistemlerine yönlendirme dâhil olmak üzere güçlü koruma ve raporlama mekanizmaları, aileleriyle birlikte gelen mülteci çocukları her türlü istismardan yeterince korumak için alınan önlemler alınmalıdır. Yerel, ulusal ve uluslararası makamlar da mümkünse yeniden birleşmelerini sağlamak için refakatsiz ve ayrılmış çocukların aile üyelerinin acil durumlarda izlenmesini sağlamak için işbirliği yapılmalıdır. 

• Kurumsallaşma yerine aile ve toplum temelli bakımı teşvik edilmeli: Mülteci çocuklar, yaşadıkları travmatik deneyimlerin üstesinden gelmelerine yardımcı olacak  yetişkinlerin desteğine ve bakımına her zamankinden daha fazla ihtiyaç duymakta. Mümkün olduğunca, çocuklara yönelik bakımın sürekliliğinin sağlanması konusunda dikkat edilmeli. Yetkililer, aile bakımından yoksun bırakılan çocukların, uygun şekilde eğitilmiş koruyucu bakıcılarla birlikte güvenli aile temelli alternatif bakım ortamlarına hızlı bir şekilde taşınmasını sağlamak için acilen geçici bakım düzenlemeleri yapmalıdır. Kardeşlerin ayrılmasından kaçınılmalıdır.

• Mülteci çocuklara, kabul edilen ülkenin vatandaşı olan çocuklarla aynı düzeyde bakım sağlanmalı: Savaştan kaçan çocuklara hiçbir ayrım gözetmeksizin eşit davranılmalı. Acil durum sırasında  ihtiyaçları yönetmek için geçici önlemlere ihtiyaç duyulabilirken, refakatsiz ve ailelerinden ayrı düşmüş çocuklar ve kurumlardan taşınan çocuklar için daha düşük kalite standartlarına sahip çocuk koruma ve bakım sistemleri kurulmamalıdır.

• Refakatsiz ve ailelerinden ayrı düşmüş çocuklar ve kurumlardan başka yerlere yerleştirilen çocuklar da dâhil olmak üzere tüm mülteci çocukların kabul merkezlerine vardıklarında acil ve özel ihtiyaçlarını ele alınmalı: Bu madde, çocuk koruma hizmetlerini, psikologlara erişimi ve çocukların tıbbi ihtiyaçlarını karşılamak üzere eğitilmiş personeli içermelidir. Personel, çocukları ve bakıcılarının dilini konuşmalı veya onlara tercümanlık hizmeti sunmalı. Uzun vadede, zihinsel sağlık ve eğitim dâhil olmak üzere çocuğun iyileşmesini destekleyecek özel müdahaleler sağlanmalıdır.

• Mevcut kriz boyunca ve sonrasında tüm savunmasız çocukların haklarını koruma taahhüdü yenilenmeli: İnsani yardım çabalarına finansman ve insani, mali ve maddi kaynakların tahsisi, krizin ölçeğiyle orantılı olmalı ve yerel yetkililer de dâhil olmak üzere ön saflardaki kurumların kapasitesini güçlendirilmelidir. Kaynaklar, daha önce savunmasız çocukları ve aileleri destekleyen finansal akışlardan ayrılmadan, yeni acil durum fonlarından alınmalıdır.

Bu önemli öneriler Hope and Homes for Children, Maestral International, Missing Children Europe, Defence for Children ECPAT Netherlands, All-Ukrainian Foundation for Children’s Rights, Better Care Network, Catholic Relief Services, Changing the Way We Care, Lumos, Save the Children, SOS Children’s Villages, Family for Every Child, Plan International, International Child Development Initiatives, Children of Prisoners Europe, Child Rights Connect, Railway Children, Make Me Smile International, Centre for Excellence for Children’s Care and Protection, Child Identity Protection (18 Mart 2022 itibariyle) tarafından desteklenmektedir.

Kuruluşunuz bu önerileri destekleyenler arasına katılmak istiyorsa, lütfen şu adresle iletişime geçin: [email protected]

Yazının orijinal linkine ulaşmak için tıklayınız. 

Bu yazı Gizem Görün tarafından Hayat Sende Derneği adına Türkçeye kazandırılmış, kontrolü İlayda Şen tarafından yapılmıştır.

Bu yazı “Key Recommendations to Uphold the Rights of Ukrainian Children Deprived of Family Care” başlıklı yazıdan Türkçeye çevrilmiştir.

Pozitif sosyal dönüşüm için bağışlarınızla destek olun. 

Çocuklar; güvenli bölgelere kaçış esnasında, bir saldırı esnasında veya nüfus hareketi esnasında kazara ailelerinden ayrı düşebilir, veya bir ebeveyn tarafından bir başkasına emanet edilebilirler.

1. TEMEL EYLEMLER-BELİRLEME, BELGELENDİRME, TAKİP ETME VE BİRLEŞTİRME (BBTB)

Hazırlıklı Olma: Bakıma ihtiyacı bulunan çocukların ailelerinin ayrılmamaları için müdahalelerin planlanması, çocuk koruma prosedürlerinin incelenmesi ve bir yol haritası çıkarılması gerektiğinin önemine ve çalışmaların bu yol haritası üzerindeki ölçütler üzerinden yapılması gerektiğine değinilmiştir. Sosyal hizmet uzmanları, sorumlu yetkililer ve toplum gönüllüleri gibi kişilerin sorumlulukları belirlendikten sonra çocuk koruma sistemi hakkında eğitimler verilmeli ve kişilere danışmanlık hizmeti sağlanmalıdır. 

Müdahale: Ailelerin ayrılma sebeplerini ve oluşacak risklerin tespiti yapılmalıdır. Refakatsiz ve ailelerinden ayrılmış çocukların tespiti için bir strateji geliştirilmeli ve ailelerinden ayrılmış çocukların ve kayıp çocukların ailelerinin kaydolabileceği, bilgi alabileceği ve hizmetlere ulaşabileceği mekanlar oluşturulmalıdır. Bu çocukların güvenlikleri ve refahlarını gözetilmeli, aynı zamanda okullarında ya da herhangi bir kurum-kuruluşta adil hizmetler almasını sağlanmalıdır. Ailelerin birleşmelerini bir an önce başlatılmalı ve bu işin hızlı bir şekilde ilerlemesi için yeterli personele ve ekipmana sahip olunduğundan emin olunmalıdır.  Bu süreçte ailelerin ve çocuğun takibini sürdürülmeli ve bakım düzenlemelerinin uygun, çocukların en yüksek yararına olup olmadığı tespit edilmelidir. Takip evresinden sonra çocukların ihtiyaçlarının analizi ve ailelerin bu ihtiyaçları karşılama kapasiteleri gözden geçirilmeli ve buna uygun yardımlar aileye sağlanmalıdır. Aileye değil de bir vasiye teslim edilen çocukların takibi yakından yapılmalıdır. Bütün bunlar sağlanırken aileye ya da vasiye çocuğunun bakımını üstlendiğine ve sorumluluğu kabul ettiğine dair bir form imzalamasını sağlayın. Aynı zamanda bir veya birden fazla saygın yerel liderin çocuğun durumunu izleyeceklerine ve herhangi bir problemi çocuk koruma ve bakımından sorumlu ilgili organa bildireceklerini belirten formu imzalamaları gerektiğini de söylemeyi unutmamalısınız. 

2. TEMEL EYLEMLER – ALTERNATİF BAKIM

Hazırlıklı Olma: Alternatif bakıma ilişkin mevcut ulusal yasaları, politikaları, rehberleri vs. belirleyin. Hükümet ve sivil toplum içerisinde alternatif bakıma ilişkin ulusal temel aktörleri ve onların rollerini, faaliyetlerini tanımlayın. Mevcut geçici bakım yapılarını ve mekanizmalarını tanımlayın ve refakatsiz ve ayrılmış çocukların ihtiyaçlarının karşılanması için hangilerinin uygun olduğunu belirleyin.

Müdahale: İhtiyaç tespitlerinin çocukların yaşam şartlarını, destekleyici topluluk yapılarını ve sistemlerini ve mevcut farklı alternatif bakım seçeneklerini kapsadığından emin olun. Çocukla, ailesiyle ve çocuğun hayatındaki diğer önemli kişilerle istişare ederek geçici bakım veya alternatif bakım kapsamındaki her çocuk için mümkün olduğunca hızlı şekilde bir bakım planı geliştirin.

Kılavuz Notlar: Refakatsiz ve bakım ihtiyacı bulunan çocuklara yönelik müdahalelerde ilk 48 saat oldukça kritiktir. Ailelerin mümkün olduğu kadar en hızlı biçimde birleştirmelerine yardım edilmesi ve durum gerçekçi ise geçici bakımın organize edilmesine yönelik adımların bir an önce atılması önemlidir. Aileler ve topluluklar çocukların ve aile birliğinin nasıl korunması gerektiği konusunda bilgilendirilmedir. Çocuk koruma kurumları tarafından geçici vasilere destek sağlanmalıdır. İlk önce refakatsiz çocuklara odaklanılması gerekmektedir ve kurumlar arası sevk mekanizması geliştirilmelidir. Kayıt, bir çocuğun temel bilgilerinin kaydedilmesini kapsamakta ve belgelendirme ise takip aşamasında bir çocuğun bakım ve koruma ihtiyaçlarının belirlenmesi ve bir vaka yönetim planının geliştirilmesi gibi hususların gerçekleştirilmesi için gerekli tüm bilgileri kapsamaktadır. Bir çocuğun temel hukuki veya normal vasilerinin, diğer aile üyelerinin araştırılması sürecine aile takibi denilmektedir. Bu aile takibi esnasında kurulan ilişkilerin gerçek olup olmadığının doğrulanması çok önemlidir.

Geçici Bakım: Akraba bakımı veya çocukların üzerinde anlaşılan süreler zarfında bakım için yerleştirileceği topluluk içerisindeki vasilerin belirlenmesi, taranması ve desteklenmesi dahil olmak üzere gayri resmi doğal bakım düzenlemelerini kapsayabilir.

Alternatif Uzun Süreli Bakım ve Evlat Edinme: Bir çocuğun veya ailesinin birleştirilmesi mümkün değilse veya birleştirmek çocuğun en yüksek yararına değilse alternatif uzun süreli bakım seçeneklerini dikkate alın. Aile takibi bir öncelik olmalıdır ve ülkelerarası evlat edinme, bu takip çalışmalarının yararsız olduğu kanıtlanınca ve ülke içi sağa bir çözümlerin uygun olmadığı yerlerde öngörmelidir. 

Yazının orijinal linkine ulaşmak için tıklayınız. 

Bu yazı Fulya Oğuz ve Dilvin Polat tarafından Hayat Sende Derneği adına “İNSANİ YARDIM ÇALIŞMALARINDA ÇOCUK KORUMA’YA YÖNELİK ASGARİ STANDARTLAR” başlıklı yazıdan özet hale getirilmiştir.

Pozitif sosyal dönüşüm için bağışlarınızla destek olun. 

Bugün kahvenizi bize bağışlayın, koruma altındaki bir gencin hayallerine umut olun!